غدیر تجلی‌گاه ولایت اعظم
واقعه آسمانی و بسیار پر اهمیت غدیر از جهات گوناگون و ابعاد مختلفی قابل بررسی و تأمل است. اما به نظر می‌رسد آنچه مقدم بر همه ابعاد باید مورد توجه قرار بگیرد، آن است که غدیر قبل از آنکه محلّی برای اعلام ولایت و وصایت امیرالمؤمنین علیه السلام باشد، محلی برای تجلی ولایت اعظم رسول خدا صلی الله علیه و آله بود. به عبارتی دیگر غدیر مهمترین موقعِ محکِ اطاعت پذیری مردم، نسبت به ولایت پیامبر صلی الله علیه و آله بود، تا پذیرش ولایت علی ابن ابیطالب علیه السلام.
اگر بخواهیم در غدیر به غربت وصی پیامبر صلی الله علیه و آله نگاه کنیم، باید پیش از آن به غربت خود پیامبر صلی الله علیه و آله بنگریم. غربتی که ناشی از نتیجه آن امتحان بزرگ بود. در واقع باید بگوییم غدیر اساساً زمان اوج غربت ولایت پیامبر صلی الله علیه و آله بود، قبل از آنکه آغاز غریبی امیرالمؤمنین علیه السلام باشد.
مهمترین سند این سخن همان کلام محوری رسول خدا صلی الله علیه و آله در سخنرانی غدیر است که فرمود: “مَن کُنتُ مُولاهُ فهذا عَلیٌّ مُولاه” ابتدا بر ولایت خود تأکید می‌فرماید و سپس به ولایت علی علیه السلام تصریح می‌کند. لازمه این معنا آن است که؛ هر که ولایت رسول خدا صلی الله علیه و آله را نپذیرفته باشد، طبیعتاً ولایت علی علیه السلام را هم نخواهد پذیرفت.
با کلمه “مَن کُنتُ مولاه” در واقع ابتدا رسول‌خدا صلی الله علیه و آله از مردم پرسیدند، چه کسی مرا به مولایی قبول دارد؟ چه کسی است که بر شما از خودتان به خودتان حق دارتر است؟ اولا دعوا بر سر همین موضوع بود و اتّفاقاً بر سر همین موضوع هم باقی ماند، یعنی ولایت رسول‌خدا صلی الله علیه و آله.
خدای متعال به جای آنکه خود با آیه‌ای در قرآن به معرفی صریح ولایت و وصایت امیرالمؤمنین علیه السلام بپردازد، کار معرفی علی علیه السلام را به پیامبرش صلی الله علیه و آله واگذار می‌کند. درست است که پیامبر صلی الله علیه و آله آنچه را بر زبان جاری می‌کند همه به دستور خداوند متعال است. چرا که فرمود: ” ما یَنطِقُ عَنِ الهَوی اِن هُوَ الاوَحیٌ یُوحی “. امّا گاهی اوامر خدا صریحا و مستقیما در آیات قرآن آمده است و پیامبر صلی الله علیه و آله آن را برای مردم قرائت می‌کند و در نهایت آن را شرح می‌دهد. گاهی اوامر الهی باید از طریق بیان مبارک رسول‌الله صلی الله علیه و آله به مردم برسد؛ و مردم از او بشنوند مانند آنچه در جزئیات بعضی از احکام، و مصادیق برخی دیگر از اوامر الهی این‌‌چنین عمل می‌شد. و مردم هم عموماً با چنین رویه‌ای آشنا بودند.
در واقع خداوند به رسول خود اینگونه دستور داده است که چون بر مردم واجب است که امر تو را اطاعت کنند و چون اطاعت امر تو همان اطاعت امر من است، پس تو به آنها امر کن که ولایت علی ابن ابیطالب علیه السلام را بپذیرند. خداوند متعال خواسته است حکم ولایت و وصایت امیرالمؤمنین از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله به مردم برسد. این شیوی ابلاغ، با توجه به همه حساسیت‌هایی که درباره این موضوع وجود داشت، زمینه امتحان بزرگ مردم درباره میزان تبعیت از فرمان رسول خدا صلی الله علیه و آله شد.
اما حکمت این‌که چرا خداوند اساسا معارف و احکام دین خود را دو قسمتی کرده است، بخشی از آنها را خود صریحاً در کتاب مقدس بیان می‌کند و بخشی از آنها را به عهده پیامبر خود می‌گذارد، و او باید به بیان و انشاء آنها بپردازد، موضوع بسیار مهم و قابل تأملی است که باید در جای خود مورد بررسی قرار بگیرد. و بعد، این که چرا اعلام وصایت و امامت علی علیه السلام در آن بخش قرار گرفته است که پیامبر باید رأساً آن را به مردم ابلاغ کند، خود موضوع قابل توجه دیگری است که در بردارنده رازها و رمزهای بیشماری است و نباید از آن گذشت؛ و در مجال دیگری باید به آن پرداخت.
پس عید غدیر روز ولایت دو امام است. یکی امامت و ولایت اعظم نبیّ مکرم اسلام صلی الله علیه و آله که در اوج خود به منصی ظهور رسید؛ و دیگری امامت امیرالمؤمنین علیه السلام که به همه مردم اعلام شد. در حقیقت ما عید غدیر را به دو دلیل جشن می‌گیریم. یکی عالی‌ترین تجلی ولایت رسول‌الله صلی الله علیه و آله و دیگری فراگیرترین اعلام رسمی ولایت علی ولی‌الله علیه السلام.
ممکن است تعبیر ولایت رسول‌خدا صلی الله علیه و آله تا حدودی ناآشنا به نظر برسد. چون معمولاً مفهوم ولایت برای مؤمنان، یادآور معنای ولایت امامان معصوم علیه السلام است. ولی می‌دانیم پیامبران الهی عموماً و خاتم النبیین خصوصاً از مقام امامت هم برخوردار بوده‌اند. آنجا که خداوند متعال می‌فرماید” مَا اَرسَلنَا مِن رَسُولٍ اِلّا لِیُطاعَ بِاِذنِ اللهِ ” اشاره به همین مقام ولایت دارد. و وقتی بارها به اطاعت آخرین رسولش در کنار اطاعت خودش امر می‌کند و می‌فرماید ” اَطیعُوا اللهَ وَ اَطِیعُوا الرَّسُولَ ” به ولایت رسول‌الله صلی الله علیه و آله مستقلا تصریح دارد.
همچنانکه پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله نیز قبل از بیان حکم ولایت علی ابن ابی طالب علیه السلام، به امر ولایت خود تصریح فرمودند: “یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ وَلِیُّکُمْ وَ أَوْلَی بکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ فَقَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَقَالَ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ. “
